Қолжазбалар
Қолжазбалар және сирек кітаптар ұлттық орталығының ҚОРЫНДА магистранттарға, докторанттарға, ғалымдарға және де ұлтымыздың тарихына қызығушылық білдірген оқырмандарға арналған құнды дереккөздер мол. Соның ішінде ерекше құнды мұра ол — ҚОЛЖАЗБАЛАР ЖИНАҒЫ. Әр қолжазбаның шығу тегі әртүрлі, бірақ бұлардың басым көпшілігі Орта Азиядан шыққан кітаптар.Бұл негізінен олардың палеографиясының белгілері бойынша анықтауға болады. Қолжазбалардың хронологиялық шеңбері XIX–XX ғасырларды қамтиды. Жинақта түркі, араб, парсы, шағатай, татар тіліндеріндегі түрлі шығармалар бар. Қолжазбалардың ғылыми құндылығы жоғары, тарихимаңыздылығы терең болып саналады. Сіздердің назарларыңызға әр тақырыптағы бірнеше қолжазбаның электронды нұсқалары мен тізімі берілген. Егерде осы қолжазбаларға қызығушылық танытсаңыз, қолжазбалардың толық нұсқасын Нұржол желекжолы,12 мекен-жайында орналасқан «Қолжазбалар және сирек кітаптар ұлттық орталығынан» ала аласыз.
ديوان حكمت «Диуан-и hикмат» ( Сопы өлендері)
Авторы: Ахмад Йасауи (өл. 562/1166-1167), танылған сопылық қайраткер, мистик, Ясауия бауырластығының эпонимі.
Шығарманың атауы шартты түрде «Диван-и Хикмат» деп аталатын хикметтер жинағы. 2006 жылы Түркістанда Д.Т.Кенжетаев баспасынан шыққан Өзбекстан Республикасы Ғылым академиясы Әбу Райхан Беруни атындағы Шығыстану институтының (Ташкент) бір үлкен жинақтағы қолжазба хикметтер каталогында АхмадЙасауи өлеңдерінің 175 жинақталған қолжазбалары/қолжазбалары бар екені анықталды. Бірыңғай стандартты диванның (коллекцияның) жоқтығы және хикметтер саны, орналасу реті бір тізімнен екінші тізімге ауысқаны анықталды. Барлығы Ахмад Ясауи атына қол қойылған 1026 түрлі хикметтер құрылды
النسفية «Шарh әл- ‘Ақа’ид ән-Насафия» (Теология)
Шығарманың авторы — Са‘д ад-дин Мас‘уд ибн ‘Умар ибн Абдаллах ат-Тафтазани ан-Наса’и ал-Харави ал-Хурасани аш-Шафи‘и (792/1390 ж. қайтыс болған), ғалым теолог, құқықтанушы, араб тілінің білгірі әрі оратор. Ол Тафтазан ауылында, Ниса (Хорасан) қаласына жақын жерде дүниеге келген. Са‘д ад-дин ат-Тафтазани ежелгі әрі құрметті әулеттен шыққан, оның арғы атасы, атасы мен әкесі танымал ғалымдар болған. Білімін Ниса қаласында алған. Кейінірек Са‘д ад-дин ат-Тафтазани ‘Адуд ад-дина ал-Иджи (1355 ж. қайтыс болған) және Кутб ад-дина ар-Рази (1365 ж. қайтыс болған) сияқты ғалымдардың шәкірті болды. Ол ұзақ уақыт бойы Джучидтер мемлекетінің (1226-1502 жж.) әртүрлі қалаларында тұрған. Са‘д ад-дин ат-Тафтазани көптеген жоғары сапалы еңбектердің авторы ретінде танымал.
Шығарманыңатауы — «Шарх ‘Ака’ид ан-Насафи». Шығарма 768/1367 жж. Хорезмде (Джурджанийа) аяқталды, бұлавтордыңөмірі мен қызметі Золотая Орда аумағындажүргенкезеңге сәйкес келеді. Дәстүрлімедреседебіріншідеңгейде (мархала) үшкезеңбойыншакелесішығармалароқытылған: 1) Абу Хафс ан-Насафидің «‘Ака’ид ан-Насафи»; 2) Са‘д ад-дин ат-Тафтазанидің «Шарх ал-‘ака’ид ан-Насафи»; 3) Шамс ад-дин Ахмад ибн Муса ал-Изники ал-Хайали (862/1481 ж. қайтысболған) жазған «ал-Хашийа ‘ала шарх ал-‘ака’ид ан-Насафи». Бұлшығармаларбұлеңбектің жоғары [мухаккак] мәнінайқын көрсетеді.
العارفين «Туһфат әт- Талибин-фи Шарһи Абият мурад аль –'Арифин» (Сопылық)
Автор шығармасы – ‘Абд ар-Рахим ибн ‘Усман ибн Сармаги ибн Кырым ал-Мухаджир ал-Утыз-Имяни ал-Булгари (1754-1834), белгілі ақын, ғалым, педагог, ағартушы, татар дін мәдениетінің дамуына өз үлесін қосқан көп қырлы шығармашылық тұлға. Оның еңбектері арасында орталықазиялық ғалым-ақын Суфи Аллах-йардың (1133/1721 жылы қайтыс болған) екі шығармасына арналған араб тіліндегі түсіндірмелерін атап өту қажет – «Сабат ал-‘аджизин» (Әлсіздердің төзімділігі) және «Мурад ал-‘арифин» (Шындықты танығандардың мақсаты). Ол өз нисбасын шығу тегі мен тұрғылықты жері бойынша келтірген – «қоныс аударушы, ал-Булгари тумасы, ал-Бухари тұрғыны» (ал-мухаджир ал-Булгари маулидан, ал-Бухари мустакирран ва макаман).
Шығарманың атауы – «Тухфат ат-талибин фи шарх абйат мурад ал-‘арифин». Шығарманың авторы бұл еңбекті көп жылдар бойы өзінің серігі болған Мулла ‘Абд ал-Мутталиба ал-Булгариге арнап жазған. Шығарманың негізгі мақсаты – Суфи Аллах-йардың «Мурад ал-‘арифин» шығармасындағы өлең жолдарын (абйат) түсіндіру.
الملوك «Шарһ туһфат әл-мулук» (сопылық поэзия)
Шығарманың аты [Шарх тухфат әл-мулук], Зейн ад-Дин Мұхаммед ибн-Разидің «Тухфат әл-мулук» еңбегіне анонимді автордың түсіндірмесі (кеш 137 ж.)..)
مشرب «Махбуб» /Шах Машраб» (Өлеңдер)
XVII ғасырдағы атақты наманғандық ақын Бобо Абд ар Рахим Машрабтың «Шаһ Машраб» деген атпен белгілі ғазалының өлеңдері. Өлеңдер түркі-шағатай, парсы тілдерінде жазылған. Оның есімі өзбек әдебиетінің Науаи, Агахи, Мукими, Фуркат, Завки сияқты көрнекті өкілдерінің ішінде манызды орын алады. Ол өз шығармашылығымен XVII ғасырдың соңы – XVIII ғасырдың басындағы өзбек әдебиетінің дамып, жетілдірілуіне елеулі әсер етті. Оның өлеңдері Орта Азия мен Ауғанстанда кең таралып, халық арасында өте танымал болды. Бобо Абд ар Рахим Машрабтың өлеңдер сопылық жиындарда оқылды.
المنطقية«Шарһ әр-Рисала аш-Шамсийа фи-л-кауа‘ид әл-маңтикийа» (Логика)
Шығарманың атауы – «Шарх ар-рисала аш-шамсийа фи-л-кава‘ид ал-мантикийа», авторы белгісіз. Негізгі шығарманың авторы – Наджм ад-дин ‘Али ибн ‘Умар ибн ‘Али ал-Казвини ал-Катиби Дабиран (қайтыс болған жылы 675/1276 ж.). Оның «ар-Рисала аш-шамсийа фи-л-кава‘ид ал-мантикийа» атты еңбегі медреселер жүйесінде логика бойынша негізгі оқу құралы болды.
